Osmanlı 2 Aralık 1873 de ilk gerçek anlamda borsa olarak Dersaadet Tahvilat Borsasını kurmuştur. Sırasıyla Adana Ticaret Borsasi 1913, Istanbul Ticaret Borsasi 1925 ve Ankara Ticaret Borsasi 1927 yılında kurulmuştur.1985 de İstanbul Menkul Kıymetler Borsasının kurulmasıyla düzenli bu günkü modern borsanın temelleri atılmıştır.
En basit tanım ile “fon arz edenler ve fon talep edenlerin buluştuğu” piyasanın takibinin sağlanması için borsada oluşan fiyat hareketlerinin topluca yönünün takip edilmesi gerekir. İşte bu görev piyasa endeksleri tarafından yerine getirilmektedir.
IMKB nin faaliyete geçmesinin hemen sonrasında, Ocak 1986 tarihini 100 puan ile baz alarak haftalık olarak hesaplanan endeks, 26 Ekim 1987 den itibaren günlük hesaplanmaya başladı.İlk hesaplamalarda fiyat ağırlıklı olarak hesaplanan endeks Ocak 1991 den sonra firmaların halka açıklık oranlarının dikkate alacak şekilde kapitalizasyon ağırlıklı olarak hesaplanmaya başlandı. Endeksin piyasa takibindeki katkısı izlendikçe de bileşik endeks, sanayi endeksi ve mali endeks olarak başlıca üç çeşitlendirmeye gidildi.
Bugün BIST’ te kaç hisse var diye baktığımızda 502 hissenin işlem gördüğünü ve 474 Endeks ile piyasanın takip edildiğini görüyoruz. BIST100, BIST30, BIST BANKA yatırımcılar tarafından ana gösterge olarak takip ediliyor. Endeks detaylarına bakacak olursak,
- İşlem gören payların gruplar halinde performanslarının ölçülmesi için 66’sı anlık, 327’si seans sonlarında olmak üzere toplam 393 adet Pay Endeksi,
Borçlanma araçları, altın, mevduat, fon gibi farklı yatırım araçlarının günlük getirilerinin ölçülmesi için 32’si anlık, 22’si seans sonlarında olmak üzere toplam 54 adet BIST-KYD Endeksi,
Herhangi bir pay endeksi portföyüne yatırım yaparken aynı zamanda ilgili piyasanın aşırı oynaklığından korunmak isteyen yatırımcılar için 20 adet Risk Kontrol Endeksi,
- Referans alınan endeksin (dayanak endeks) performansının, aynı yönde veya ters yönde belirli bir kaldıraç oranıyla yansıtılması için 6 adet Kaldıraçlı ve Kısa Endeks,
- Altın işlemlerinin günlük getirilerinin ölçülmesi için 1 adet Altın Endeksi hesaplanmaktadır.
Borsa İstanbul, ayrıca kendi adına endeks hesaplatmak isteyen kuruluşlar için de 12’si anlık, 34’ü seans sonlarında olmak üzere toplam 46 adet müşteri pay endeksi hesaplamaktadır. Finans ve iktisadi alanlarda nedensellik analizleri değişkenler arasında uzun dönem ilişkiyi ölçmek üzere sıkça kullanılan yöntemlerdir. Borsaların birbirini etkileme gücü ile ilgili hem dünyada hem de Türkiye’de çokça çalışma yapılmıştır. Borsa İstanbul’un kendi içinde borsa endekslerinin birbirini etkileyip etkilemediği, etkileşim varsa hangi endekslerin eş yönlü hangi endekslerin zıt yönlü hareket ettiğini anlamaya çalışmak gerekir.
Genel anlamda BIST100 endeksi borsanın genel gidişini tespit etmekte iyi bir gösterge özelliği taşırken BIST50 ve BIST 30 endeksleriyle de yakın ilişki içinde olduğu gözlenmekte. Bu ilişkinin kaynağında hesaplama yöntemlerinin benzerliği dikkat çeker. Teknoloji endeksi ise tüm endekslerden bağımsız, farklı bir seyir takip etmektedir. Borsanın volatilitesinin yüksek olduğu dönemlerde BIST Mali endeksi daha çok etkilenmektedir.
Şahin ve diğ. (2015) yapmış oldukları çalışmada Kurumsal Yönetim İlkelerini benimseyen ve uygulayan firmaların hisselerinden oluşan kurumsal yönetim endeksi ile Borsa İstanbul 100 endeksinin volatilitelerini kıyaslamayı amaçlamıştır. Çalışmanın sonucunda elde edilen veriler, kurumsal yönetim endeksi volatilitesinin Borsa İstanbul 100 endeksinden daha düşük olduğunu ortaya koymuştur.
Yıldız (2015) Katılım-30 Endeksi ile BIST100 endeksinin performanslarını karşılaştırmak amacıyla hazırladığı çalışmada 6 Ocak 2011-30 Ekim 2014 arası gün sonu verilerinden yararlanılmıştır. Çalışma sonunda elde edilen bulgulardan ilki, Katılım-30 endeksinin bahsi geçen dönem boyunca günlük ortalama getirisinin BIST100 endeksinden daha fazla olduğudur. Ayı piyasasının hâkim olduğu dönemlerde Katılım-30 Endeksinin kaybı daha az iken, Boğa piyasasının hüküm sürdüğü dönemlere bakıldığında ise Katılım-30 Endeksinin getirisinin daha az olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca çalışmada incelenen dönem içerisinde Katılım-30 Endeksinin risk açısından BIST100 Endeksine göre daha düşük risk içerdiği de yazar tarafından ortaya konmuştur.
Teker,Kocabıyık (2018)-yaptıkları araştırmada BIST100 bağımlı değişken olmak üzere çalışmaya dahil edilen 5 endeksin 2010-2017 yılları arasında elde edilen günlük verilerine önce birim kök testi uygulanmıştır. Serilerin tamamı düzey değerlerinde durağan değil iken birinci derece farkları durağan hale gelmiştir. Serilerin 1. fark değerleri alınarak serilere Johansen Eşbütünleşme metodolojisi uygulanmıştır. Modelin gecikme uzunluğu 3 olarak tespit edilmiş ve ardından Johansen Eşbütünleşme testi yapılmıştır. Uzun dönem ilişkinin belirlenmesinin ardından Vektör Hata Düzeltme Modeline geçilmiş ve ardından kısa dönem ilişkinin ortaya konması adına Wald Test uygulanmıştır. Etki-Tepki analizi ile değişkenlerin birbirini etkileme düzeyi tespit edilmiştir.
Borsa İstanbul endeksleri arasındaki uzun ve kısa dönemli ilişkiyi ölçmenin amaçlandığı çalışmada önemli bazı sonuçlar ortaya çıkmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde endeksler arasındaki eş bütünleşme bağı incelenmiş, ardından Vektör Hata Düzeltme Modeli ve Wald Tests uygulanmış olup tüm bunların ışığında aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.
• BIST100, Mali Endeks, Sınai Endeks, BIST30 ve Hizmet Endeksleri arasında uzun dönem
nedensellik ilişkisi bulunmaktadır.
• Uzun dönemde, BIST100 endeksini en çok etkileyen endeksler BIST30 Endeksi ve Mali Endeks
olarak belirlenmiştir.
• Kısa dönemde BIST100 endeksi ile istatistiki olarak anlamlı (%10) nedensellik ilişkisi bulunan tek
endeks BIST30 endeksidir. % 5 anlamlılık düzeyi kısıt olarak belirlendiğinde, değişkenler arasında
anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir. Çalışmanın diğer bölümünde değişkenler arasındaki ilişkiyi
ölçmek amacıyla ikili analizlere geçilmiş ve aşağıda yer alan sonuçlar elde edilmiştir.
Uzun dönemli ilişki incelendiğinde;
• BIST100 endeksinin Hizmet Endeksi üzerine uzun dönem nedensellik ilişkisi yoktur.
• BIST100 endeksinin BIST30 endeksi üzerine uzun dönem nedensellik ilişkisi vardır.
• BIST100 endeksinin Mali Endeks üzerine uzun dönem nedensellik ilişkisi vardır.
• BIST100 endeksinin Sınai Endeks üzerine uzun dönem nedensellik ilişkisi yoktur.
Kısa dönemli ilişki incelendiğinde;
• BIST100 endeksinin Hizmetler Endeksi üzerine kısa dönem nedensellik ilişkisi yoktur.
• BIST100 endeksinin BIST30 Endeksi üzerine kısa dönem nedensellik ilişkisi vardır.
• BIST100 endeksinin Mali Endeks üzerine kısa dönem nedensellik ilişkisi vardır.
• BIST100 endeksinin Sınai Endeks üzerine kısa dönem nedensellik ilişkisi yoktur.
Endeksler hisse senedi fiyatlarında zaman içinde meydana gelen toplu değişimi ,piyasa portföyünün veriminin hesaplanması, hisse senedi piyasasındaki gelişmeler ile genel ekonomik göstergelerdeki değişimler arasında karşılaştırma yapma , sermaye piyasası analizlerinde, piyasa analizinde beta katsayılarının hesaplanmasında, endekse dayalı opsiyon ve future sözleşmeleri ile yatırım fonları gibi yeni yatırım araçları geliştirilmesinde, alternatif yatırım araçlarının getirilerinin karşılaştırılmasında yüksek önem taşır. İşlem yaparken endeksler arasındaki ilişkiyi göz önünde bulundurmak temel analiz açısından önemlidir ancak birçok yatırımcı hatta uzman tarafından göz ardı edilir. Finansal okuryazarlığın artması ve piyasanın derinleşmesiyle endeksler üzerinde daha çok değerlendirme yapılacaktır.
*ŞAHİN, Ö., ÖNCÜ, M. A., & SAKARYA, Ş. (2015). Bist 100 ve Kurumsal Yönetim Endeksi Volatilitelerinin Karşılaştırmalı Analizi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi ,16 (2), 107-126.
* KOCABIYIK & TEKER / Borsa İstanbul Endekslerinin Birbiriyle Bağının Keşfi Journal of Life Economics, Cilt/Volume:5, Sayı/Issue:4, Ekim/October 2018, 191-202 201
*YILDIZ, S. (2015). Katılım 30 Endeksi İle BİST 100 Endeksi’nin Performanslarının Değerlendirilmesi. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar Dergisi (606), 41-54